De verkiezingen zijn geweest, wat nu? #2     (geplaatst 2023-12-28)

De afgelopen weken is afgedwaalde PvdA'er Ronald Plasterk bezig geweest met een "verkenning" over hoe te komen tot een nieuwe regering. Niet onverwacht is zijn advies dat PVV, VVD, NSC en BBB gaan praten. Inmiddels is Plasterk benoemd tot informateur met precies deze opdracht. Hij neemt hier zonodig de maximale termijn voor en komt dan begin februari met een terugkoppeling hiervan.

In het debat over de verkenning werd door de meeste andere partijen het nodige gezegd over de rechtstatelijkheid en grondwettelijkheid van de PVV-standpunten. Maar PVV, VVD, NSC en BBB waren al in de coalitie-stand gesprongen en stelden elkaar geen vragen en dienden alleen gezamenlijke moties in.

Eerste onderwerp in deze informatie-ronde is kijken naar die rechtstatelijke/grondwettelijke zaken. Ik verwacht dat ze daar wel uit gaan komen, gezien de houding die Wilders tentoonspreidde. Vervolgens komen er een aantal inhoudelijke zaken aan de orde, waaronder migratie (inclusief asiel), klimaat/stikstof en landbouw/visserij, en... stabiele overheidsfinanciën. Ik denk dat dat het lastigste punt wordt.

En als klap op de vuurpijl: de vorm van een nieuw kabinet. VVD wil wel steunen maar niet toetreden. NSC wil in elk geval niet toetreden als de VVD dit niet ook doet. Ik denk dat het standpunt van de VVD niet houdbaar is. Normaal levert de tweede grootste partij de minister van financiën. Dat is een super-belangrijke post, zeker in een regering met twee "gratis bier" partijen (PVV en BBB). Ik zou dus zeggen dat de VVD het aan zichzelf en het land verplicht is die minister van financiën te leveren. De andere drie partijen zouden ook allemaal een vice-premier moeten leveren.

Ik denk niet dat het realistisch is dat Geert Wilders minister-president wordt. De schade voor het aanzien van Nederland in het buitenland zou te groot zijn, en de andere partijen gunnen hem zeker niet de premier-bonus bij de volgende verkiezingen. Dit zou zomaar het kabinet Plasterk-Ⅰ kunnen worden!

Maar een gewoon kabinet zal het ook niet worden, dus ik denk dat de partijleiders in de kamer blijven en naast die vicepremiers er voornamelijk mensen met weinig politiek profiel aangezocht zullen worden als ministers en staatssecretarissen. Ik zou het niet vreemd vinden als de huidige ministers/staatssecretarissen in het demissionaire kabinet Rutte-Ⅳ gevraagd worden om te blijven in het nieuwe kabinet. Voor de rest zal het niet makkelijk zijn goede mensen te krijgen, want het afbreukrisico is gigantisch.

Maar... gaat het zover komen? En snel genoeg?

Het in deze ronde al laten klappen is eigenlijk niet mogelijk, omdat er niet echt een alternatief is. Zoals ik eerder al schreef is een minderheidskabinet GL-PvdA+NSC niet realistisch omdat er over links nagenoeg geen meerderheden mogelijk zijn. En de VVD zegt GL-PvdA niet te willen steunen, terwijl GL-PvdA niks moet hebben van de PVV. (En omgekeerd.)

Maar op 6 -9 juni 2024 zijn de verkiezingen voor het europees parlement. Dus ofwel het nieuwe kabinet moet enkele weken voor die datum al min of meer in de steigers staan, ofwel de formatie zal op een laag pitje gedraaid worden terwijl de verkiezingscampagne loopt, waarbij wellicht partijen al voorzichtig wat kritiek op elkaar zullen hebben.

Ik ben heel benieuwd naar de uitslag van die verkiezingen. De vorige keer haalde de PVV geen zetels in het europees parlement, en Frans Timmermans maakte de PvdA de grootste partij. Eigenlijk kunnen er twee dingen gebeuren: de PVV blijft groot of wordt nog groter, ofwel de PVV haalt een veel minder resultaat dan op 22 november.

Het eerste geval zal betekenen dat er voor VVD/NSC/BBB weinig anders op zit dan tekenen bij het kruisje. Maar in het tweede geval wordt het heel aantrekkelijk om de formatie te laten klappen en voor nieuwe verkiezingen te gaan. Complicatie hierbij zou kunnen zijn dat de PVV in Europa wel verliest, maar de VVD ook, zodat de VVD eigenlijk geen nieuwe verkiezingen wil. En zonder de VVD zal het lastig zijn daar een kamermeerderheid voor te vinden.

Mocht half juni niet de conclusie getrokken worden dat nieuwe verkiezingen nodig zijn, dan kan de formatie voortmodderen tot na de zomer. In dat geval kunnen nieuwe verkiezingen pas in 2025 plaatsvinden. En dan weer formeren, zodat het huidige demissionaire kabinet zeker nog anderhalf jaar zit... dit terwijl de leegloop al begonnen is, met het verlies van twee vicepremiers en een staatssecretaris. Het zou goed zijn als bij het zoeken naar vervangers er gekeken wordt of deze wellicht in een kabinet met de PVV ook verder kunnen, om zo tenminste nog een beetje continuïteit te behouden.

door Iljitsch van Beijnum.