Verkiezingen komen eraan #3: wat wil Pieter Omtzigt?

▼ Verkiezingen zijn leuk, maar uiteindelijk gaat het erom wat voor kabinet ons land de komende jaren gaat regeren. Tenzij de uitslag totaal anders is dan de peilingen zal zo'n regering moeten bestaan uit twee van de drie partijen die nu ongeveer een zesde van het electoraat aan zich binden: VVD, GroenLinks/PvdA, NSC, plus nog een aantal partijen die nu op 10+ zetels staan of in elk geval in de buurt van de 10 zetels zouden kunnen komen.

Die eerste categorie is PVV (nu zo'n 18 in de peilingen) of BBB (nu zo'n 12 in de peilingen). De laatste categorie is voornamelijk D66 en CDA, die nu laag scoren maar misschien nog terug kunnen komen.

VVD+PVV+BBB

De VVD lijkt zich in dit opzicht in een hoek geverfd te hebben: ze hebben het huidige kabinet laten vallen omdat ze hun eisen op het gebied van asiel niet konden realiseren, slaken nu rechtse taal uit, en hebben de deur open gezet naar de PVV. Een nieuwe leider is altijd lastig, maar met deze dingen trek je zeker geen gematigde kiezers, of kiezers die de status quo willen handhaven.

Als de VVD z'n rechtse agenda wil realiseren dan zal dat het beste gaan met VVD+PVV+BBB, maar de kans dat die combinatie een meerderheid haalt is minimaal. Alternatief is VVD+NSC+BBB. Dat zijn iets meer zetels, maar: wil Omtzigt dit?

VVD+NSC+BBB

Dat is de grote vraag: wat wil Omtzigt. Als hij over rechts wil, en tot nu toe vallen zijn standpunten meer naar rechts dan naar links, dan zou dat kunnen met voornoemde combinatie VVD+NSC+BBB. Maar ja, hij wil ook een betere bestuurscultuur. De VVD en Dilan Yeşilgöz stralen dat bepaald niet uit. De BBB straalt vooral verwarring uit. Dus: dit zou betekenen dat Omtzigt bij de afweging tussen rechtse standpunten en een nieuwe bestuurscultuur toch iets overhelt naar het eerste.

Ook de vraag of zo'n combinatie een meerderheid zou halen. Zoals het er nu uitziet niet. Normaliter zou je verwachten dat CDA of D66 zouden aanhaken bij een centrum-rechtse combinatie, maar die hebben het volledig gehad met de VVD en in de huidige peilingen zou dat nog steeds niet genoeg zijn. Maar ja, het land moet geregeerd worden, niks is onmogelijk.

VVD+GL/PvdA+NSC

Een mogelijk aantrekkelijke optie voor Omtzigt kan zijn een combinatie van VVD, GL/PvdA en NSC. Voordeel: een meerderheid in de tweede kamer met drie partijen. Nadeel: de VVD zal flink moeten inleveren ten opzichte van de retoriek van de afgelopen tijd, en GL/PvdA zullen zeer veel binnen willen halen om een herhaling van wat de PvdA overkwam na Rutte 2 te voorkomen. De twee zullen elkaar ook niet vertrouwen, dus dat wordt een zeer zwaar dichtgetimmerd regeerakkoord, en we weten hoe goed dat bevalt.

VVD+GL/PvdA

Mocht samenwerking met Omtzigt niet van de grond komen, dan kom je automatisch uit bij een combinatie van de twee andere grote partijen: VVD en GL/PvdA. Het ligt niet voor de hand dat deze combinatie een meerderheid haalt. Een minderheidscoalitie betekent dat het niet mogelijk is harde afspraken te maken over bijvoorbeeld asiel of klimaat.

In het verleden zouden partijen als CDA en D66 hierbij aansluiten. Maar het oude zeer van de kabinetsval maakt dat erg lastig. En wellicht dat zelfs met die twee erbij er nog geen meerderheid is. Doodgeboren kindje, lijkt mij, tenzij de uitslag nog flink verrast.

GL/PvdA+NSC

Je zou denken dat dit tamelijk kansloos is aangezien GL/PvdA en NSC samen op misschien zo'n 55 zetels staan, veel te weinig voor een meerderheid. Maar dit zou een goed minderheidskabinet kunnen zijn, omdat D66, CDA, SP. PvdD, SP, CU, Volt en Denk zo'n relatief links kabinet niet direct zullen willen inruilen tegen een kabinet met de VVD erin. Dit zijn bij elkaar zoveel zetels dat ook niet iedere partij vereist is voor een meerderheid, dus het kabinet kan wheelen en dealen zonder gelijk gegijzeld te worden.

Voordeel voor Omtzigt is dat hij van de VVD af is die toch wel vrij sterk de oude bestuurscultuur met zich meedraagt. Maar hij komt wel ruim links van het midden uit. De vraag is dus wat hij belangrijker vindt: zijn relatief rechtse inhoudelijke standpunten, of een nieuwe bestuurscultuur.

Vraagteken

Tot nu toe hebben we totaal geen idee welke kant Omtzigt op wil. Gaat hij het risico lopen ofwel de rechtse ofwel de linkse kiezers van zich te vervreemden? Tot nu toe stellen de journalisten de vraag nieteens.

Permalink - posted 2023-10-12

Verkiezingen komen er aan! #2

▼ Eind augustus liet Pieter Omtzigt weten inderdaad mee te gaan doen aan de verkiezingen van 22 november met een nieuwe partij: Nieuw Sociaal Contract. Dat zal schrikken geweest zijn voor de andere partijen. Maar veel bleef en blijft onduidelijk: een lijst komt pas over een week en een verkiezingsprogramma zelfs pas eind oktober. Ook heeft hij nog geen uitsluitsel gegeven of hij wel in alle kieskringen mee gaat doen.

Maar vorige week zondag in het programma Buitenhof zei hij dat hij zou willen meeregeren. In dat geval ligt het voor de hand dat je zoveel mogelijk zetels probeert te halen, zodat meer coalities met jou mogelijk worden en minder coalities zonder jou. Ik verwacht dus dat hij gewoon met een lijst met 40 of 50 kandidaten komt.

Een politiek duider suggereerde dat Omtzigt met een toch vrij conservatief programma gaat komen. Bij de algemene politieke beschouwingen gaf hij aan dat hij de arbeids- en studiemigratie stevig wil beperken, met een totaal van 50.000 netto immigranten per jaar. Daarnaast maakt Omtzigt een groot punt van bestaanszekerheid, en hij staat voor kritiek op (de houding van) het kabinet. Dat kan hem heel goed populair maken bij een groep kiezers die relatief slecht bediend wordt: sociaal-conservatieve en economisch-linkse kiezers.

Ondertussen lijkt Caroline van der Plas niet echt lekker in de wedstrijd te zitten. Ze beschuldigt de pers ervan haar nummer 2, Mona Keijzer, ten onrechte "premierskandidaat" te noemen, terwijl dat woord gewoon in de uitnodiging stond. Ze haalt ook nog twee ex-FvD'ers en een ex-PVV'er binnen, en lijkt dus duidelijk aan de rechterkant van het politieke spectrum geland te zijn. En ze is regelmatig kribbig en kortaf in de media. Nog interessanter: bij de algemene politieke beschouwingen nam ze het op voor arbeids­migratie, we hebben die mensen toch nodig om het land (lees: de kassen en de slachthuizen) te laten draaien. Met dit standpunt kan ze zomaar een hoop kiezers richting Omtzigt jagen.

Ondertussen slaat Dilan Yeşilgöz de gebruikelijke rechtse VVD-taal uit maar zegt ook dat er in het verleden fouten gemaakt zijn, zonder echter duidelijk over die fouten en helemaal over de oplossingen te zijn. Het partijprogramma van de VVD is erg vaag, het wordt wachten op de doorrekening door het CPB om te zien wat de pijnpunten zijn. Ondertussen heeft ze de deur naar regeren met de PVV open gezet.

Als er straks een meerderheid mogelijk is voor VVD, PVV en BBB (die ook Wilders niet uitsluiten) dan kan dit een briljante zet blijken te zijn omdat ze dan links en rechts tegen elkaar uit kan spelen. Maar als zo'n rechtse coalitie niet mogelijk is, dan heeft ze wel de nadelen en niet de voordelen. De nadelen bestaan in elk geval niet uit een opstand onder VVD-leden. Die zitten er niet echt mee. Maar de stemmers? Er zullen vast wat VVD-stemmers zijn die niks zien in een coalitie met Wilders. (Zeker als ze oud genoeg zijn om zich ditzelfde experiment ruim tien jaar geleden te herinneren, waar Wilders wegliep toen er moeilijke beslissingen genomen moesten worden.) En de mensen die juist enorm vóór regeringsdeelname van de PVV zijn zullen misschien strategisch op de PVV in plaats van op de VVD stemmen.

Ondertussen wist Geert Wilders Thierry Baudet te laten zeggen dat Baudet erg veel ziet in samen­zwerings­theoriën over de aanslagen op 11 september 2001 en de maanlandingen. Wat Wilders vervolgens niet in dank afgenomen werd door een deel van zijn aanhangers, die nu misschien zullen vertrekken. En er zullen ook vast sowieso wat PVV-kiezers naar BBB en/of NSC gaan.

Ondertussen valt de SP door de mand als een partij die alleen maar cadeautjes uitdeelt, zelfs als die grotendeels bij de rijken terechtkomen: zij steunen een plan van de VVD om het aflopen van de huidige accijnsverlaging op diesel en benzine een jaar uit te stellen. De economen vegen de vloer aan met deze maatregel: ongericht, schadelijk voor het klimaat. Maar ja, minstens één van de V's in VVD staat voor vrrroem! Bizar dat de SP niet ziet dat je met datzelfde geld veel meer kan betekenen voor de lage en midden-inkomens.

En dan de Partij voor de Dieren. Toch vrij pijnlijk als je bestuur je fractievoorzitter tot iedereens verassing niet de lijsttrekker wil maken, minder dan drie maanden voor de verkiezingen. Vervolgens vertrekt dat bestuur, mede dankzij druk van de advoca(a)t(en) van voornoemde fractievoorzitter Esther Ouwehand. Maar de integriteits­meldingen waar het allemaal mee begon blijven liggen. Ouwehand lijkt bezig geweest te zijn een bestuurslid op nogal onfrisse wijze te wippen, en er waren ook aanzienlijke aanmerkingen op haar leidinggeven. Verassend ook dat Ouwehand de problemen volledig buiten haarzelf legt. De gestaalde dierenliefhebbers zullen zich hierdoor niet laten afleiden, maar nieuwe aanhang trekken met interne ruzie wordt lastig.

Bij de ABP werden twee moties ingediend om het minimumloon (en daarmee AOW en uitkeringen) te verhogen met 1 - 2 %. Groenlinks­/PvdA onderbouwden dit financieel met onder meer een aantal belastingverhogingen. Caroline van der Plas diende een erg vage motie van vergelijkbare strekking om het minimumloog "enigszins" te verhogen en dit te betalen "uit de uitgavenkant". Mede-ondertekend door Pieter Omtzigt.

De rest van de kamer was met stomheid geslagen, en kon alleen maar lachen bij de toelichting van Van der Plas. Wat hier gebeurd lijkt te zijn is dat BBB en NSC de belastingverhogingen die dit alles moesten dekken in de motie van GL/PvdA en anderen (die aan­genomen werd) niet steunden maar wilden laten zien dat ze wel voor verhoging van het minimumloon waren. Van der Plas kreeg de beschuldiging gratis bier te verkopen. Omtzigt kreeg geen verbaasd gelach over zich heen, maar zijn reputatie van degelijkheid liep wel een flinke deuk op.

Conclusies

Ok, dat was een hoop tekst. Wat concludeer ik uit deze ont­wik­kelingen?

In de peilingen zien we drie groepen partijen: VVD, GL/PvdA en NSC die consequent minstens 20 zetels peilen, PVV en BBB die minder dan 20 maar meer dan 10 scoren, en alle anderen die onder de 10 blijven. Gezien bovenstaand verwacht ik daarin geen veranderingen.

De grote vraag wordt wie het beter gaat doen dan de huidige peilingen en wie slechter. Slechter is bij allen mogelijk. Ik verwacht dat VVD en GL/PvdA niet veel lager dan 25 zetels uit zullen komen, die hebben een duidelijke kiezersgroep die weinig reden heeft om te vertrekken, zelfs als alles niet perfect is.

Vooralsnog wordt het optreden van Yeşilgös positief beoordeeld, maar ik ben benieuwd hoe ze overeind blijft bij tegenwind en in de debatten. Frans Timmermans heeft al wat tegenwind maar heeft laten zien verkiezingen te kunnen winnen en is tot nu toe redelijk onzichtbaar.

Mijn inschatting is dat Pieter Omtzigt aan zijn maximum potentieel zit met de huidige bijna 30 zetels in de peilingen, en eigenlijk alleen maar teleur kan stellen. Misschien nauwelijks, misschien aanzienlijk.

Als inderdaad VVD, GL/PvdA en NSC ergens tussen de 25 en de 30 zetels scoren en PVV en BBB zo'n 15, dan zal veel, zo niet alles, afhangen van de voorkeuren van Pieter Omtzigt. Getalsmatig is dan VVD+NSC+GL/PvdA het makkelijkst. Wellicht dat Frans Timmermans dit ziet zitten als hij de grootste wordt en dus premier kan worden. Maar juniorpartner in een coalitie met twee rechtsere partijen? Dat lijkt me een stuk moeilijker.

Als dat het niet wordt betekent het dat Omtzigt ofwel over rechts ofwel over links moet. In beide gevallen waarschijnlijk met een minderheidskabinet. Over rechts zou VVD+NSC+BBB worden met zo'n 70 zetels. Tel daar de SGP bij op en je hebt zo goed als een meerderheid en je zal toch wel iets naar andere partijen moeten luisteren om dingen door de eerste kamer te krijgen.

De andere optie is GL/PvdA+NSC. Wellicht dat D66, ChristenUnie, Volt, Partij voor de Dieren en/of SP hier aan mee zouden willen doen. Maar zelfs als ze niet meedoen ligt het voor de hand dat ze vaak mee zullen stemmen.

Het kan nog bijna alle kanten op. Alleen eigenlijk geen kanten met Geert Wilders erin.

Permalink - posted 2023-09-24